Winterhulp Heerlen

Winterhulp Nederland (WHN) was een pro-Duitse organisatie of stichting die zich richtte op sociaal-maatschappelijke hulp aan hulpbehoevenden. In de ogen van veel Nederlanders betekende steun aan de stichting verraad: vooral NSB'ers en Duitsgezinde Nederlanders hadden sympathie voor de organisatie. In Heerlen werd Winterhulp ook opgericht. Bij straatcollectes werden 'gulle gevers' beloond met (nationalistische) speldjes. Naarmate de Duitsers steeds harder optraden tegen de Nederlandse bevolking ebde de steun voor Winterhulp weg. WHN sloot aan bij Seyss-Inquarts politiek om de Nederlandse bevolking 'Duitsvriendelijk' te maken door middel van propaganda.

Winterhulp was de benaming van de Stichting Winterhulp Nederland (WHN): een nationaalsocialistische organisatie of stichting die tijdens de Tweede Wereldoorlog alle maatschappelijke hulpverlening moest overnemen. WHN werd op 22 oktober 1940 opgericht door rijkscommissaris dr. Seyss-Inquart. De gedachte was dat tijdens de winter mensen extra behoefte hadden aan liefdadigheid en hulp: de Winterhulp zou zorgen voor voedsel en kleding. De Winterhulp werd een stichting waarbij directeur-generaals werden aangewezen. De eerste was Carel Piek (geen NSB’er maar wel pro-Duits) en de tweede Frederik Willem van Vloten.

Een poster van WHN.

De landelijke leiding was gevestigd te 's-Gravenhage met aan het hoofd de directeur-generaal. Hij had onder andere de zorg voor de nakoming van de taak van de stichting en het aangeven van de nodige richtlijnen aan de provinciale en plaatselijke directeuren. Een landelijk erecomité en een commissie voor toezicht op de financiën zouden bestuurlijke verantwoordelijkheid dragen. Burgemeesters werden plaatselijke directeuren en iedere provincie had een bureau. Naast bureaus was er sprake van kringen (net zoals bij de NSB).

 

‘Het is de taak der Stichting om de in het bezette Nederlandse gebied levende behoeftige Nederlandse staatsburgers zonder aanzien des persoons hulp en ondersteuning te verschaffen’

De inkomsten van de WHN bestonden uit collecten en loterijen. Naast de straatcollectes werden lijstencollectes gehouden. Vaak gingen NSB’ers of pro-Duitsers langs om te collecteren waarbij speldjes aan mensen gegeven werden die gul gaven. De speldjes hadden geregeld een nationalistisch karakter: vaak ging het om molentjes, klompjes en dergelijke. Sommige speldjes waren gebaseerd op sprookjes, bloemen en verkeersborden. De collectant kon rekenen op levensmiddelen, kleding, schoenen en brandstof indien hij of zij goed haar ‘best’ deed voor de stichting (veel geld verzamelen en Nederlandse burgers overtuigen). In 1941 werd een andere organisatie, de Nederlandsche Volksdienst (NVD), opgericht. Die organisatie moest de WHN en andere organisaties overkoepelen. De NVD was opgericht naar voorbeeld van de National Sozialistische Volkswohlfahrt in nazi-Duitsland. Het ging om de nazificering van het maatschappelijk werk in Nederland. Het succes van WHN en NVD in Nederland waren gering: het pro-Duitse karakter was duidelijk. In feite was WHN een soort charmeoffensief om de sympathie van Nederlandse burgers te winnen en samenwerking te bewerkstellingen tussen de Duitse bezetter en het Nederlandse volk. Dat mislukte voor een groot deel. Soms werden Winterhulp posters beklad met de tekst: "Geen knoop van mijn gulp voor de Winterhulp".

De WHN te Heerlen

Heerlen is een stad in Zuid-Limburg. Bekend vanwege haar mijnindustrie en architectuur. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd Heerlen snel door Duitse troepen veroverd. De Duitse bezetter trachtte de Heerlense bevolking, net zoals elders in Nederland, te binden aan het nationaalsocialisme. In Heerlen was Winterhulp ook actief. Begin november 1940 werd de afdeling Heerlen opgericht. Het eerste wat de WHN afdeling Heerlen deed was een straatcollecte met verkoop van nationalistische speldjes. Het ging daarbij om een speldje met een lichtgevend molentje. Dat speldje stond in het teken van ‘Brengt licht in het leven uwer landgenoten, voor het volk, door het volk’. Die straatcollecte werd gehouden op 29 en 30 november 1940.

Organisatie

Op 5 maart 1941 benoemde burgemeester Marcel van Grunsven, als plaatselijk directeur, een werkgemeenschap. Die werkgemeenschap bestond uit F.H.H. Lintjens, wethouder H.J. Pelzer, J.H. Janssen, mw. Dupont-Verhulst, drs. F.A. Kraayeveld en dr. B. Koopmans. Heerlen werd tevens verdeeld in een aantal wijken: I Treebeek; II-IV Heerlerheide; V Schelsberg en Beersdal; VI Meezenbroek; VII Schaesbergerweg; VIII Eykenderveld; IX-X Kom Heerlen; XI Molenberg; XII Welten; XIII Heesberg; XIV Heerlerbaan.

Het personeel van de WHN afdeling Heerlen werd uitgebreid met twee personen: Swaving en Souren. Op 17 november 1941 werd een derde (administratieve) kracht benoemd: de heer W.C. Willems. De personeelskosten van WHN afdeling Heerlen bedroegen 4399 gulden. Dat was vergeleken met andere gemeenten veel. Vrijwilligers moesten ervoor zorgen dat het bedrag verlaagd werd tot 2500 of 3000 gulden per jaar. De heer Hustinx werd met ingang van 1 april 1942 teruggeplaatst naar de afdeling Bevolking ter gemeentesecretarie. Marcel van Grunsven deelde op 24 september 1942 aan het provinciaal bestuur mee dat een groot deel van het apparaat voor het organiseren van WHN afdeling Heerlen uitgeschakeld was. Het gehele beheer werd overgedragen aan vrijwilligers. Slechts een enkele ambtenaar, de heer Willems, was nog beschikbaar. Op 13 augustus 1943 werd hij op non actief gesteld voor WHN afdeling Heerlen. Er vonden vanaf dat moment geen activiteiten van WHN afdeling Heerlen plaats.

Locatie

WHN afdeling Heerlen werd gehuisvest in de linkervleugel van het gemeentehuis. Op 13 november 1941 werd de stichting overgeplaatst naar een van de lokalen van ‘Ons Volkshuis’, Emmastraat 1. In januari 1942 verhuisde WHN afdeling Heerlen: naar de Uilestraat nummer 14. Naast de Winterhulp afdeling Heerlen waren er ook de Volkscredietbank en de ‘Nederlandsche Volksdienst’ gehuisvest. Op 1 augustus 1942 werden de werkzaamheden overgedragen aan vrijwilligers. Er werd gezocht naar huisvesting: zonder resultaat. De gemeente Heerlen trachtte nieuw leven in WHN te blazen maar dat had geen succes. De woning van een jood aan de Emmastraat kon in gebruik worden genomen. Echter, een wethouder van Sociale Zaken raadde dat af. Dat zou alleen maar voor afkeer van de Nederlandse bevolking zorgen.

Opheffing

Op 17 september 1944 vielen Amerikaanse troepen Heerlen binnen. Duitse troepen te Heerlen waren gevlucht naar Aken en omstreken. Toentertijd werd WHN ontbonden. Regeringscommissaris mr. E.E. Menten was verantwoordelijk voor afwikkeling van het vermogen van de stichting. De nazificering van Heerlen door de oprichting en inzet van Winterhulp was mislukt.

 

Nadere bronnen en literatuur:

De Jong, L. Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog. Deel 4, p. 681-686; deel 5, p. 424-425; deel 6, p. 489-497 en deel 12, p. 620. Staatsuitgeverij, 's-Gravenhage.

Inventaris archief Winterhulp Nederland, afdeling Heerlen (1940-1942)

Winterhulp

 

Onze archieven en collecties