Onze archieven en collecties

« Terug naar Rijckheyt
Uw zoekacties: Gemeente Wijlre, 1797-1937

T405 Gemeente Wijlre, 1797-1937

Uitleg bij archieftoegang

Een archieftoegang geeft uitgebreide informatie over een bepaald archief.

Een archieftoegang bestaat over het algemeen uit de navolgende onderdelen:

• Kenmerken van het archief
• Inleiding op het archief
• Inventaris of plaatsingslijst
• Eventueel bijlagen

De kenmerken van het archief zijn o.m. de omvang, vindplaats, beschikbaarheid, openbaarheid en andere.

De inleiding op het archief bevat interessante informatie over de geschiedenis van het archief, achtergronden van de archiefvormer en kan ook aanwijzingen voor het gebruik bevatten.

De inventaris of plaatsingslijst is een hiërarchisch opgebouwd overzicht van beschreven archiefstukken. De beschrijvingen zijn formeel en globaal. Het lezen en begrijpen van een inventaris behoeft enige oefening en ervaring.

Bij het zoeken in de inventaris wordt de hiërarchie gevolgd. De rubrieken in de inventaris maken deel uit van de beschrijving op een lager niveau. Komt de zoekterm in een hoger niveau voor, dan voldoen onderliggende niveaus ook aan de zoekvraag.

beacon
 
 
Inleiding
Voorwoord
Schets van het Plaatselijk Bestuur
Verantwoording van de ordening en Inventarisatie
T405 Gemeente Wijlre, 1797-1937
Inleiding
Verantwoording van de ordening en Inventarisatie
In deze inventaris zijn de archieven van de gemeente Wijlre uit de periode 1736-1937 beschreven
Vanaf 1 januari 1938 wordt in Wijlre het registratuurstelsel der Vereniging van Nederlandse Gemeenten toegepast bij de wijzigingen, welke de invoering van dit stelsel in de wijze van ordening pleegt te brengen, was aanleiding om 31 december 1937 als einspund te nemen voor de ordening en inventarisatie van de oudere archieven van de gemeente Wijlre. Een enkele keer is daar waar dit noodzakelijk of wenselijk was afgeweken van deze einddatum. Zo is bv. het archief van het burgerlijk armbestuur geordend en geinventariseerd tot aan zijn opheffing m.i.v. 1 januari 1965
In het archief van het burgerlijk armbestuur bevinden zich ook de archiefbescheiden daterend van vóór 1800, het betreft 'n drietal registers van inkomsten (inv. nrs. 2999-3001); de andere archieven bevatten geen stukken van vóór 1800
Over de lotgevallen van de archieven van Wijlre in de loop der tijd kunnen we kort zijn
De eerste gegevens er over treffen we aan in een brief van september 1827 van de burgemeester van Wijlre aan de commissaris van het district Maastricht, waarin hij schrijft: "ik hebbe de eer uw weld. in kennis te leggen als dat 1 de verzameling van archieven die zich in de gemeente bevinden van gemeentelijken aard; geen colegien nog coporatien nog kloosters nog abdijen bevinden zich in de gemeente en hebben zich noijd in de gemente Wijlre bevonden.
2 de verzameling van de archieve die zich in de gemeente bevind is geplaatst in het huis van de secretaris, voor vuur en brand is het niet in de assurantien geschreeven.
3 met de opzicht daar over is den secretaris en de leden van het bestuur belast.
4 de archieven bevind zich in eenen behoorlijken staad.
5 het bestaad een Inventaris van de verzamelingen, ten deele.
6 De tijdstip der oudste stukken behooren tot de vorrige tijden van 100 jaaren, over de honderd jaaren en verders van de tijden af dat de franschen zich in de archive betrekkelijk die tot de Neederlandsche geschiedenisse (zoude) kunnen dienstig weezen". (inv.nr. 31)
De inventaris waarvan in deze brief sprake is werd niet meer aangetroffen in het archief. Er zijn wel drie andere inventarissen bewaard gebleven. De oudste dateert van 24 januari 1828, het betreft hier echter geen eigenlijke inventaris, doch een lijst van de stukken die de burgemeester aantrof ten huize van de overleden secretaris Peerboom bij de overname van het archief. (inv .nr. 147) De volgende inventaris dateert van 7 februari 1837 en bevat een zeer globale opsomming van de aanwezige archiefstukken (inv. nr. 148). De derde tenslotte is van bijna 'n eeuw later, van october 1930, hij bevat een schematische opsomming van de aanwezige archiefbestanddelen en werd bijgehouden tot aan de invoering van het registratuurstelsel m.i.v. 1 januari 1938 (inv. nr. 149). Deze inventaris leert ons dat toen reeds de gemeenterekeningen van vóór 1872, de gemeentebegrotingen van vóór 1873 alsmede de gemeenteverslagen van eveneens vóór 1873 verdwenen waren
Het gemeenteverslag van 1873 vermeldt dat het gemeentearchief zich in "eenen voldoenden toestand der gemeente Secretaris" bevindt. (inv. nr. 84) Ook de verslagen van de volgende jaren vermelden dit steeds, dat van 1882 zegt letterlijk: "Het Gemeente Archief bevindt zich wel in orde en goed geborgenten gevolge van eene wel ingerichte Secretarie". (inv. nr. 90) En toen moet er iets totaal mis zijn gegaan of moet men hebben ingezien dat de toestand van het archief toch lang niet zo rooskleurig was als men hem steeds had afgeschilderd, want het gemeenteverslag van 1883 merkt op: "Her archief verkeert in eenen treurigen toestand waaruit men echter thans ernstig bezig is tegeraken". (inv.nr.91) Blijkens het gemeenteverslag van 1884 was men toen alle moeilijkheden al weer te boven: "Het archief is thans volkomen in orde, en alle staats en provinciale bladen behoorlijk gebonden". (inv.nr.92)
Alle daarop volgende gemeenteverslagen tot 1929 zeggen steeds dat het archief volkomen of minstens tamelijk goed in orde is, doch deze bemerking moet met de nodige reserves worden bezien, want bij de eerste inspectie van het archief door de rijksarchivaris in Limburg, belast met de inspectie der gemeente- en waterschaparchieven in de provincie, in 1921, blijkt het tegengeselde. De rijksarchivaris schrijft in zijn inspectierapport, na twee vertrekken in het gemeentehuis is hebben genoemd waar archiefstukken worden bewaard. Letterlijk: "Op mijn vraag of behalve deze twee, nog andere archiefbewaarplaatsen zijn, vernam ik van den secretaris, dat de rekeningen van voor de ten laatste jaren gebracht worden op den zolder der school. Langs een niet gemakkelijke trap begaf ik mij ter plaatse en vond in een hoek een massa papieren bescheiden, ook boeken -wellicht jaarverslagen en statistieken- bij een groote opening, zonder venster of luik, blootgesteld aan het inregenen en de guurheid van de jaargetijden, blootgesteld aan de vernietiging door ratten en muizen."(archief Dienst Inspectie der archieven in Limburg, Wijlre d/1) In 1923 werden deze arcieven overgebracht naar de archiefkamer. (archief Inspectie, Wijlre d/2) De archiefkamer in het gemeentehuis was echter niet brandvrij en het zou nog bijna 20 jaar duren, tot 1942, vooraleer de gemeente een brandvrije echter wel vrij kleine, archiebewaarplaats liet bouwen. (archief Inspectie, Wijlre d/5) Bij de bouw van een nieuw gemeentehuis in 1964 kwam daarin ook een nieuwe brandvrije archiefbewaarplaats tot stand, goedgekeurd bij besluit van gedeputeerde staten d.d 13 april 1964. (archief Inspectie, Wijlre b/32)
Tenslotte zij er nog op gewezen dat zich blijkens het "Overzicht van de archivalische bronnen voor de geschiedenis van Limburg in het rijksarchief in Limburg te Maastricht" door dr. G.W.A. Panhuysen, aldaar archiefstukken van de vrije rijksheerlijkheid en schepenbank Wijlre bevinden; de archiefbescheiden van de schepenbank zijn zowel van rechterlijke als administratieve aard. (Limburg's verleden; geschiedenis van Nederlands Limburg tot 1815. Onder redactie van E.C.M.A. Batta e.a. Dl II, Maastricht 1967, blz.753)
We zullen nu onze aandacht gaan vestigen op de ordening en inventarisatie van de archieven der gemeente Wijlre van vóór 1 januari 1938.
Overeenkomstig het betemmingsbeginsel en het herkomstbeginsel worden als afzonderlijke archieven geordend en geinventariseerd de archieven van:
- het gemeentebestuur, gevormd onder beheer van de gemeentesecretaris,
-de gemeente-ontvanger,
- het electriciteitsbedrijf,
- het burgerlijk armbestuur,
- de ambtenaar van de burgerlijke stand,
- het kadaster.
Ofschoon de "Handleiding voor het ordenen en beschrijven van Archieven", samengesteld door S. Muller Fz., J.A. Feith en R. Fruin Th. etc., voorschrijft de oorspronkelijke orde in een archief te handhaven en, indien nodig, te herstellen, werd bij de ordening van de ingekomen stukken in het archief van het gemeentebestuur, gevormd onder beheer van de gemeentesecretaris, toch van dit beginsel afgeweken. Behoud van de oorspronkelijke orde, de chronologische, zou deze stukken praktisch ontoegankelijk hebben gemaakt daar er geen voldoende toegangen op deze orde aanwezig waren. Daar de ordening en inventarisatie van een archief toch allereerst beoogt het archief toegankelijk tem aken, werden deze stukken herordend, waarbij het systeem werd toegepast dat in Limburg, reeds sedert 1937 in zwang is, nl. herordening op basis van de "Code archiefordening en documentatie voor de overheidsadministratie", uitgegeven door de Vereniging van Nederlandse Gemeenten
Voor een goede handhaving in de toekomst van de verkregen orde werden alle omslagen, stukken delen etc. doorlopend genummerd.
Om de kostbare archiefruimte zo goed mogelijk te benutten en om een beter overzicht van het archief te krijgen werden de stukken, die zowel voor de administratie als voor de geschiedenis van geen belang meer waren, uit het archief verwijderd en vernietigd. Hierbij werd toegepast de "Lijst houdende opgaaf van voor vernietiging in aanmerking komende stukken in de gemeente-archieven dagtekenende van na 1850". In het algemeen werd minder vernietigd dan volgens deze lijst strikt genomen geoorloofd is.

Achteraan in deze inventaris zijn een klapper op de namen en een klapper op zaken en onderwerpen opgenomen.
Aan deze verantwoording voorafgaand vindt men een schets van het plaatselijk bestuur, op deze verantwoording volgend een overzicht van de inventaris.
Na de ordening en inventarisatie hebben de in deze inventaris beschreven archieven van de gemeente Wijlre te samen een lengte van ongeveer 13,70 strekkende meter. Het vernietigde en in de toekomst te vernietigen gedeelte had een lengte van ongeveer 10 strekkende meter. Ondergetekende begon in october 1966 met dit werk en voltooide het in februari 1967
In de loop van 1967 werd de inventaris van de archieven der gemente Wijlre getypt en, na fotocopiering, in vijfvoud gebonden; twee exemplaren waren bestemd voor de gemeente. Toen de gemeente in 1980 het initiatief nam tot het samenstellen van een boek over Wijlre werd in verband hiermee ook besloten tot het uitgeven van een voor geschiedkundig onderzoek bestemde verkorte editie van de inventaris van de archieven der gemeente Wijlre
Deze nieuwe uitgave is t.o.v. de uitgebreide editie van 1967 in zoverre verkort dat allereerst van de series alleen de verzamelnummers zijn opgenomen. Een uitzondering is echter gemaakt voor de series in de archieven van de ambtenaar van de burgerlijk stand en het kadaster, de series van "algemene aard" in de archieven van het gemeentebestuur, gevormd onder beheer van de gemeentesecretaris, en het burgerlijk armbestuur en de series persoonsbundels en bevolkingsregisters in het archief van het gemeentebestuur, gevormd onder beheer van de gemeentesecretaris. Vervolgend werden van de volgende stukken series gevormd, waarvan ook allen de aldus ontstane verzamelnummers zijn opgenomen: de akten en andere stukken betreffende de verkoop van gemeentegronden (inv.nrs. 160-194), de verkoop van bomen (inv.nrs. 195-207), de verpachting van gemeentegronden (inv.nrs. 208-221) en het aangaan van geldleningen (inv.nrs. 632-641) in het archief van het gemeentebestuur, gevormd onder beheer van de gemeentesecretaris, alsmede de akten en andere stukken betreffende de verpachting van diverse percelen grond (inv.nrs. 2594-2612) en de belegging van geld door en renten en giften ten behoeve van het burgerlijk armbestuur (inv.nrs. 3007-3083) in het archief van het burgerlijk armbestuur.
De in de uitgebreide editie opgenomen literatuurlijst en lijsten van burgemeester, wethouders, raadsleden, secretarissen en ontvangers van de gemeente Wijlre zijn nu vervallen.
Deze nieuwe uitgave onderging van de andere kant ook een uitbreiding doordat er een "schets van het plaatselijk bestuur" in is opgenomen en deze "verantwoording van de ordening en inventarisatie", die werd beschreven, nu is voorzien van en kort overzicht van de lotgevallen van de archieven van Wijlre in de loop der tijd.

Maastricht, 31 maart 1981

W. van Mulken

Kenmerken

Datering:
1797-1937
Titel:
Gemeente Wijlre, 1797-1937
Inhoud:
Inventaris van de archieven van de gemeente Wijlre
Beschrijving:
Inventaris van de archieven van de gemeente Wijlre
Omvang:
ca. 23 mtr.
Citeerinstructie:
Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste eenmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld.
Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling.
VOLLEDIG:
Rijckheyt, Centrum voor Regionale Geschiedenis, Heerlen. Toegang T405 Gemeente Wijlre, 1797-1937
VERKORT:
NL-HrlRi T405